Allelopati Nedir ve Allelopatik Bitkiler Hangileridir?
Allelopati, ortama kimyasal madde yayarak bir bitkinin diğer bir bitki üzerinde olumlu veya olumsuz etki göstermesi olarak tanımlanır, allelopatik etki gösteren kimyasal maddelere ise “Allellokimyasal” adı verilir.
Etimolojik olarak -karşılıklı acı çekmek- veya -bir diğerine zarar vermek- anlamındaki Yunanca kökenli “Allelo” ve “Pathos” kelimelerinin birleşmesinden oluşan, bitkide çeşitli organlar aracılığıyla salgılanan sekonder kimyasalların etkileşime girerek bitki büyümesini önlemesi ya da durdurmasına denilmektedir.
En çok bilinen ya da aslında bugüne kadar gözlemlediğimiz allelopatik etkiletişimi cevizde (Juglans regia L.) doğal ot öldürücü (herbisit) olarak kültür bitkilerinin yabancı otların gelişmesine olumsuz etkisiyle rastlarız. Amerika’da doğal olarak yayılım gösteren kara ceviz ağaçlarının (Juglans nigra) dibine ekilen yonca otlarının yağmurlardan sonra kısa zamanda öldükleri, ceviz yapraklarından damlayan yağmur sularının saksılardaki domateslere verilmesiyle domateslerin öldükleri, ceviz ağacına yakın olan elma ağaçlarının cevizden tarafa olan dal ve köklerinin kurudukları, buna rağmen ceviz dibinde üçgül ve çayır otlarının çok iyi gelişebildikleri Massey, 1925 ve Schneiderman, 1927 tarafından rapor edilmiştir.
Daha sonra bu etkiye sahip olan madde, cevizin kök ve yaprak özütlerinden izole edilerek bunun "5-hidroksi-1,4-naftalendion" olduğu teşhis edilmiş ve cevizin latince ismine ithafen ‘juglon’ adı verilmiştir. Daha sonraki çalışmalarda juglonun sadece kara ceviz ağaçlarından değil diğer ceviz türlerinden de salıverildiği belirlenmiştir. Bunlardan biri de ülkemizde yaygın bir ceviz türü olan Juglans regia L.dır.
*Yüksek bitkiler ve mikroorganizmalar tarafından salgılanan allelokimyasallar şu kategorilerde değerlendirilebilir:
a. Basit suda çözülebilir organik asitler, düz zincirli alkoller, alifatik aldehitler ve ketonlar
b. Basit doymamış laktonlar
c. Uzun zincirli yağ asitleri ve poliasetilenler
d. Naftokinonlar, antrokinonlar ve kompleks kinonlar
e. Basit fenoller, benzoik asit ve türevleri
f. Sinnamik asit ve türevleri
g. Flavanoidler
h. Tanenler
ı. Terpenoidler ve steroidler
i. Aminoasitler ve polipeptitler
j. Alkaloidler ve siyanohidrinler
k. Sülfitler ve glukositler
l. Pürinler ve nükleotitler
*Bunlar atmosfere ve rizosfere şu şekillerde salınmaktadır;
a) Buharlaşma: Buharlaşma bitkilerin terlemek suretiyle uçucu yağlar çıkarmaları olayıdır.
c) Toprak üstü organlardan yıkanma: Bitkiler tarafından salgılanan kimyasalların yağmur suyu veya sis damlacıkları yoluyla bitkilerin toprak üstü organlarından yıkanmaları durumudur.
d) Kök salgıları: Bitki köklerinden değişik kimyasalların salgılanması olayıdır.
e) Bitki dokularının ayrışması: Bitkilerin ölümünden sonra ayrışmış dokularından farklı kimyasalların salgılanması durumudur.
Allelokimyasalların Etki Şekilleri;
Allelokimyasallar bu şekillerde salındıktan sonra organizmaları (bitkiler, patojenler, böcekler vs.) etkilemeye başlarlar ve onlarla temas ettikleri zaman bazı yerleri ve süreçleri etkilemektedirler.
a. Hücre bölünmesi ve büyümesi
b. Fitohormonlar ve onların dengesi
c. Membran ve onun geçirgenliği
d. Polen ve sporların çimlenmesi
e. Topraktan mineral maddelerin alımı
f. Stomaların açılması, pigment sentezi ve fotosentez
g. Respirasyon
h. Protein sentezi, yağ ve organik asit metabolizmasında değişimler
ı. Azot fiksasyonu
i. Spesifik enzim aktivitesi
j. Ksilem elementlerin mantarlaşması, tıkanması; suyun gövdede iletimi.
Allelopati oluşumunu etkileyen faktörler;
a) Sıcaklık ve nem
b) Işıklanma
c) Besin maddeleri
Allelokimyasallar Bulunan Bitkiler; Arpa, Çavdar, Çeltik, Sorgum, Buğday, Lahanagiller, Yonca.
Ototoksite (kendine toksik) Allelokimyasallar Bulunan Bitkiler; Çeltik, buğday, mısır, şeker kamışı, yonca, hıyar, havuç, rezene, karpuz, patlıcan, domates vebezelyedir.
Örnek Alleopatik Bitkiler:
Yorumlar
Yorum Gönder